Η γυναίκα μέσα από την τέχνη του 18ου αιώνα

   

(Jean - Honore Fragonard, Το κλεμμένο φιλί, 1765-1770. Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη)

     Στον πίνακα αυτό του Φραγκονάρ παρατηρούμε μια σκηνή που εκτυλίσσεται ανάμεσα σε ένα αγόρι και ένα κορίτσι. Το αγόρι έχει μπει κρυφά στο δωμάτιο του κοριτσιού και της κρατάει το χέρι φιλώντας την στο μάγουλο. Το κορίτσι έχει την ίδια επιθυμία, γιατί δεν αρνείται το φιλί, όμως ταυτόχρονα έχει την ανησυχία μήπως και τους δουν οι τρεις γυναίκες που βρίσκονται στο διπλανό δωμάτιο (οι οποίες πιθανώς να είναι φίλες της μητέρας της ή/και υπηρέτριες και γκουβερνάντες). Το φοβισμένο, γεμάτο ανησυχία βλέμμα της που κοιτάει προς την μεριά της ανοιχτής πόρτας το φανερώνει.

     Είναι βέβαιο ότι τόσο το κορίτσι όσο και το αγόρι ανήκουν στην αριστοκρατία της εποχής: τα ρούχα τους είναι προσεγμένα, καθαρά, και φαίνεται να είναι ραμμένα από ακριβά υφάσματα, η κοπέλα περνάει την ώρα της κεντώντας και το δωμάτιο δείχνει μεγάλο πλούτο με τα φροντισμένα έπιπλα, τις πολυτελείς κουρτίνες και το μεγάλο χαλί.
     Ο τρόπος που χρησιμοποιούνται τα χρώματα είναι σημαντικός. Η πιο φωτεινή φιγούρα είναι αυτή του κοριτσιού, που μάλιστα επειδή είναι στο κέντρο, σηκώνει αδιαμφισβήτητα το βάρος του πίνακα. Το αγόρι φαίνεται να βγαίνει σχεδόν από το σκοτάδι, ενώ εξ’ ίσου θαμπές είναι και οι τρεις γυναικείες μορφές στο βάθος. Σημαντική είναι και η στάση του σώματος της κοπέλας: η μισή γέρνει προς το αγόρι και η μισή θέλει να μείνει καθισμένη στην πολυθρόνα.

 Η πιο πιθανή σκέψη της κοπέλας είναι: «Θα μας δούνε, θα μας δούνε!» ενώ μια πιθανή σκέψη του αγοριού: «Αχ και να σε παντρευόμουν!». Η κοινή σκέψη που έχουν και τα δύο πρόσωπα θα μπορούσε να είναι: «Μακάρι να μην χρειαζόταν να κρυβόμαστε!»

     Εάν η σκηνή ήταν αντίστροφη, δηλαδή αν το κορίτσι προσπαθούσε να φιλήσει κρυφά το αγόρι την ώρα που αυτό ήταν μόνο του με κάποια επίβλεψη στο βάθος, το αγόρι ίσως να είχε κι αυτό το ίδιο φοβισμένο ύφος γιατί δεν θα ήθελε να τους δούνε και να μπει σε κίνδυνο η υπόληψη της κοπέλας. Μπορεί όμως, επειδή ζει σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία και γνωρίζει ότι αυτός άμεσα δεν θα τιμωρηθεί, να ανταποδώσει το φιλί  χωρίς να ανησυχήσει για τίποτε άλλο.

     Παρατηρώντας τον πίνακα μπορούμε να φτάσουμε σε κάποια συμπεράσματα για την θέση της γυναίκας στην αριστοκρατική Ευρώπη του 17ου αιώνα. Το κορίτσι παρουσιάζεται συνεσταλμένο, ντροπαλό και αναγκάζεται να καταπιέσει τα συναισθήματα της αγάπης που νιώθει για το αγόρι γιατί την κυριεύει το συναίσθημα ανησυχίας μήπως τους ανακαλύψουν. Και το αγόρι έχει την ίδια ανησυχία αλλά παρουσιάζεται πιο τολμηρό και αποφασισμένο, με αυτοπεποίθηση. Η κοινωνία όμως θα κατηγορήσει περισσότερο (αν όχι μόνο) αυτήν και όχι το αγόρι, γι’ αυτό οφείλει να προσέχει περισσότερο. Διακρίνουμε επίσης μια στέρηση ελευθερίας: ενώ το αγόρι έχει μια ελευθερία να ξεφύγει από την ασχολία του για να επισκεφτεί στα κρυφά το κορίτσι, η κοπέλα είναι υποχρεωμένη να καθίσει μέσα στο σπίτι, με άλλες γυναίκες στο διπλανό δωμάτιο για να την επιβλέπουν.

     Με αφορμή τον πίνακα και τα συμπεράσματα οδηγούμαστε και σε νέες σκέψεις. Διαπιστώνουμε πόσο ισχυροί είναι οι άτυποι κοινωνικοί κανόνες κάθε κοινωνίας και κάθε εποχής και πόσο φόβο μπορεί να προκαλεί μέχρι και η μικρή πιθανότητα παραβίασης τους. Επίσης, σε μια κατάσταση όπου συνυπεύθυνοι είναι ένας άντρας και μια γυναίκα, η γυναίκα είναι αυτή η οποία θα κατηγορηθεί, θα «ατιμασθεί» και θα αποκτήσει «κακό όνομα».

Ωστόσο, κάνουμε και μία άλλη διαπίστωση: οι σχέσεις αγάπης που σύναπταν οι νέοι τότε, είχαν σε μεγαλύτερο βαθμό τα χαρακτηριστικά του σεβασμού, της ηθικής, της τιμής. Το αγόρι φοβάται να συναντήσει φανερά την κοπέλα, γιατί πιθανώς να φοβάται μην την εκθέσει. Φυσικά υπάρχουν και σήμερα αυτές οι αρχές αλλά πολύ συχνά πλέον λείπει το στοιχείο του ενδιαφέροντος για τα συναισθήματα και τους κινδύνους που μπορεί να υποπέσει ο ένας από την συμπεριφορά του άλλου (κυρίως στην αρχή της σχέσης).